Czym jest pantomogram i po co się go wykonuje?

Pantomogram, nazywany też RTG panoramicznym, to dwuwymiarowe zdjęcie obejmujące całe uzębienie wraz z częściami kości szczęk, żuchwy, stawów skroniowo-żuchwowych oraz zarysem zatok szczękowych. Jedna ekspozycja pozwala uzyskać szeroki przegląd sytuacji w jamie ustnej, co czyni pantomogram badaniem bardzo użytecznym na początku diagnostyki. Dzięki niemu lekarz może szybko wychwycić nieprawidłowości i zaplanować dalsze postępowanie: zlecić RTG punktowe dla wybranego zęba, skierować na konsultację chirurgiczną lub – jeśli potrzeba informacji przestrzennych – zaproponować tomografię stożkową CBCT.

Jak wygląda badanie pantomograficzne to kluczowe pytanie, które zadaje sobie wiele osób przed jego wykonaniem, a odpowiedzi na nie można znaleźć w kolejnych punktach tego artykułu.

Choć pantomogram jest badaniem przeglądowym, jego rola w codziennej praktyce jest ogromna. Pozwala zobaczyć zmiany okołowierzchołkowe, zęby zatrzymane, ogniska zapalne, ubytki kostne związane z chorobami przyzębia, a także nietypowe obrazy, które wymagają dalszej uwagi. W ortodoncji pomaga ocenić uzębienie i tło kostne przed leczeniem aparatem, w chirurgii położenie „ósemek”, a w stomatologii zachowawczej sugeruje, gdzie warto wykonać dokładniejsze zdjęcia punktowe. Pamiętaj jednak, że pantomogram to nie jest badanie „zawsze i każdemu” – jego wykonanie wynika z konkretnej potrzeby klinicznej i jest zlecane przez lekarza.

Jak przygotować się do badania

Przygotowanie do pantomogramu jest proste, ale kilka zasad pozwala uniknąć powtórzeń zdjęcia i zyskać obraz wysokiej jakości. Najważniejsza jest kwestia metalu w obrębie głowy i szyi. Przed wejściem do gabinetu RTG zdejmij kolczyki, łańcuszki, spinki, wsuwki i inne ozdoby, które mogą powodować zacienienia. Jeśli nosisz ruchome uzupełnienia protetyczne, zapytaj technika lub operatora aparatu, czy trzeba je wyjąć – zależy to od ich rodzaju i umiejscowienia. W przypadku stałego aparatu ortodontycznego zdjęcie jest możliwe, ale metal może generować artefakty w określonych obszarach obrazu; personel poinformuje Cię, jaką jakość oczekujemy uzyskać i czy będzie to wystarczające do celu badania.

Ubranie powinno być wygodne i pozbawione masywnych zapięć, wysokich kołnierzy czy elementów metalowych w okolicy szyi. Jeśli masz długie włosy, najlepiej zwiąż je tak, aby nie opadały na policzki i nie zasłaniały obszaru obrazowania. Przed badaniem poinformuj personel o ciąży lub jej podejrzeniu; w większości sytuacji badania RTG w ciąży się nie wykonuje, chyba że korzyści diagnostyczne są istotne i badanie niezbędne – ostateczną decyzję podejmuje lekarz. W razie jakichkolwiek dolegliwości bólowych lub ograniczeń ruchowych (np. trudność w długim staniu) daj znać operatorowi – dopasujemy pozycję i tempo do Twojej wygody.

Nie musisz być na czczo ani odstawiać leków przyjmowanych przewlekle. Jeśli masz skierowanie lub wcześniejsze zdjęcia, zabierz je ze sobą – porównanie z historią bywa bardzo pomocne. Dobrą praktyką jest też zabranie danych kontaktowych do lekarza prowadzącego, aby w razie potrzeby łatwo przesłać wynik bezpośrednio do gabinetu.

przeczytaj więcej o badaniu pantomografem

Jak wygląda badanie pantomograficzne. Przebieg badania krok po kroku

Warto wiedzieć, jak wygląda badanie pantomograficzne, aby być dobrze przygotowanym i uniknąć zbędnego stresu.

Po zgłoszeniu się do rejestracji i krótkiej weryfikacji danych zostaniesz poproszony o wejście do pracowni RTG. Personel przypomni o zdjęciu biżuterii oraz elementów mogących zniekształcić obraz. Następnie staniesz przy aparacie pantomograficznym. To urządzenie ma podpórki i prowadnice, które pomagają prawidłowo ustawić głowę i tułów. Celem jest uzyskanie stabilnej, powtarzalnej pozycji w tzw. warstwie ostrości, czyli strefie, którą aparat „skanuje”, gdy głowica obrotowo przemieszcza się wokół Twojej głowy.

Operator poprosi Cię o zagryzienie jednorazowego ustnika (gryzaka), który pomaga zachować właściwe położenie łuków zębowych. Policzki i czoło zwykle opierają się o delikatne podpórki, a boczne uchwyty pomagają utrzymać równowagę. Kluczowe jest wyprostowanie pozycji, lekkie uniesienie brody i wysunięcie języka ku podniebieniu na czas ekspozycji – ta ostatnia czynność zmniejsza zacienienie powietrza w jamie ustnej i poprawia czytelność obrazu w okolicy siekaczy. Personel wykorzystuje wskaźniki pozycjonujące (często laserowe) do wyrównania płaszczyzn referencyjnych twarzy; chodzi o to, by głowa nie była przekrzywiona ani obrócona, bo to zwiększa ryzyko zniekształceń.

Kiedy pozycja jest stabilna i prawidłowa, operator prosi o nieruchome stanie i spokojne oddychanie przez nos. W tym czasie głowica aparatu zaczyna się poruszać, wykonując łuk wokół Twojej głowy. Sam moment ekspozycji trwa krótko, a dźwięk pracy urządzenia jest łagodny – większość pacjentów opisuje ten etap jako w pełni komfortowy. Zachowanie bezruchu jest tu najważniejsze: nawet niewielkie poruszenie może „rozmazać” fragment obrazu i osłabić jego wartość diagnostyczną. Jeżeli w trakcie badania poczujesz dyskomfort, staraj się o tym zasygnalizować dopiero po zakończeniu ekspozycji – personel od razu do Ciebie wróci i pomoże.

Po zakończeniu ekspozycji zdejmiesz ustnik, a operator sprawdzi wstępnie jakość obrazu. W większości przypadków to wszystko trwa zaledwie kilka minut. Czasem konieczna jest drobna korekta położenia i szybkie powtórzenie ekspozycji, gdy obraz w krytycznym miejscu jest nieczytelny; dzieje się tak najczęściej z powodu ruchu, niewłaściwego ułożenia języka lub obecności metalowego elementu, o którym zapomnieliśmy. Jeśli powtórka jest potrzebna, personel wyjaśni, dlaczego oraz jakiej zmiany ustawienia będziemy pilnować.

Co dzieje się po badaniu i jak wygląda wynik

Bezpośrednio po badaniu możesz wrócić do codziennych czynności – pantomogram nie wymaga rekonwalescencji ani specjalnych zaleceń. Personel przygotowuje wynik w uzgodnionej formie. W wielu pracowniach standardem jest obraz elektroniczny w formacie DICOM, do którego dołączona bywa prosta przeglądarka, oraz dodatkowy podgląd w formacie JPEG lub PDF. Dzięki temu możesz łatwo obejrzeć zdjęcie na komputerze i przesłać je lekarzowi prowadzącemu. Jeśli potrzebujesz wydruk, poinformuj o tym przed badaniem – przygotujemy go wraz z opisem, o ile jest zamówiony.

Jak wygląda badanie pantomograficzne w praktyce? Dowiedz się, co dzieje się po zakończeniu badania i jak interpretować wyniki.

Wynik zdjęcia to przede wszystkim obraz, natomiast opis (jeśli jest przewidziany w danej sytuacji) może wymagać dodatkowego czasu. W praktyce stomatologicznej często to lekarz zlecający interpretuje pantomogram w kontekście Twoich objawów i planu leczenia. W trudniejszych przypadkach lub przy pytaniach szczegółowych możliwe jest skierowanie do radiologa stomatologicznego w celu przygotowania formalnego opisu.

Jakość zdjęcia, artefakty i kiedy trzeba powtórzyć ekspozycję

Zrozumienie, jak wygląda badanie pantomograficzne, jest istotne, aby w pełni docenić jego wartość w diagnostyce stomatologicznej.

Na jakość pantomogramu wpływa kilka elementów: właściwe ustawienie pacjenta, brak ruchu, prawidłowe ułożenie języka, usunięcie elementów metalowych z obszaru obrazowania oraz odpowiedni dobór parametrów ekspozycji przez personel. Najczęstszy problem to delikatne rozmycie wynikające z poruszenia – nawet krótkie drgnięcie może pogorszyć czytelność okolicy siekaczy lub stawu skroniowo-żuchwowego. Innym źródłem zniekształceń bywa niewłaściwe pochylenie lub rotacja głowy, co prowadzi do asymetrii obrazu łuków. Metalowe elementy powodują tzw. artefakty – jasne lub ciemne pasma, które mogą zakrywać detale. Wreszcie, gdy język nie przylega do podniebienia, w środkowej części obrazu pojawia się pas ciemniejszego cienia, utrudniający ocenę korzeni siekaczy i okolicy przysiecznej.

Jeżeli kluczowy obszar na zdjęciu jest nieczytelny, personel zaproponuje krótką powtórkę, zwykle po korekcie ustawienia. Powtórki nie należy się obawiać: ich celem jest uzyskanie obrazu, który rzeczywiście pomoże lekarzowi dobrać bezpieczne i skuteczne leczenie. Liczba ekspozycji jest zawsze ograniczana do minimum, a decyzja o powtórce zapada tylko wtedy, gdy korzyść diagnostyczna przeważa nad dodatkową dawką promieniowania.

Bezpieczeństwo i dawka – krótkie wyjaśnienie

Pantomogram jest badaniem o niskiej dawce, ale – jak każde badanie z użyciem promieniowania jonizującego – wykonuje się go wyłącznie wtedy, gdy istnieje wyraźna korzyść kliniczna. Personel stosuje zasady ochrony radiologicznej, dba o właściwy dobór parametrów, a pole obrazowania ogranicza do niezbędnego zakresu. W praktyce oznacza to, że badanie zlecane jest w konkretnym celu, a nie „na wszelki wypadek”. Jeśli masz pytania dotyczące bezpieczeństwa, zapytaj lekarza prowadzącego lub operatora aparatu – chętnie wyjaśnimy, dlaczego badanie jest potrzebne, jakie informacje ma dostarczyć i jak dbamy o zminimalizowanie ekspozycji.

Ile trwa pantomogram i jak wygląda koszt

Cała wizyta w pracowni RTG zajmuje zwykle niewiele czasu: kilka minut trwa rejestracja i przygotowanie, a sama ekspozycja jest bardzo krótka. W większości przypadków wynik otrzymasz od razu po badaniu w formie elektronicznej. Koszt pantomogramu różni się w zależności od placówki oraz zakresu świadczenia (np. czy obejmuje wydruk, opis, przekazanie pliku na nośniku). Jeżeli chcesz poznać aktualną cenę i dostępne formy wyniku u nas, zajrzyj na stronę usługi lub skontaktuj się z rejestracją – podamy dokładne informacje i pomożemy zaplanować dogodny termin.

Czas, jaki zajmuje jak wygląda badanie pantomograficzne, jest stosunkowo krótki, a rezultaty zwykle są dostępne od razu.

umów badanie rtg w pro endodentica łódź aleksandrów łódzki zgierz

FAQ – najczęstsze pytania

Czy pantomogram boli albo jest nieprzyjemny?

Nie, badanie jest bezbolesne. Kluczowe jest jedynie pozostanie w bezruchu przez krótki czas i prawidłowe ułożenie języka.

Czy potrzebuję skierowania na pantomogram?

Zależy od organizacji pracy danej pracowni i zaleceń lekarza. Najlepiej kierować się jego wskazówkami – badanie ma odpowiadać na konkretne pytanie kliniczne.

Czy aparat ortodontyczny przeszkadza w badaniu?

Stały aparat nie wyklucza pantomogramu, ale może powodować artefakty. Personel oceni, czy jakość będzie wystarczająca do celu badania.

Czy mogę od razu dostać wynik mailem?

W większości przypadków tak. Wynik elektroniczny przesyłamy w uzgodnionym formacie, a w razie potrzeby przygotowujemy także wydruk.

Kiedy zamiast pantomogramu wybrać CBCT?

Gdy potrzebne są informacje przestrzenne do planowania zabiegu (np. implantacja) lub gdy po pantomogramie pozostają wątpliwości diagnostyczne. Decyzję podejmuje lekarz.

Źródła i rekomendacje

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 11.01.2023 r. – warunki bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego
Krajowe Centrum Ochrony Radiologicznej (KCOR) – materiały informacyjne

Polskie Towarzystwo Stomatologiczne (PTS)

European Commission – Radiation Protection No. 172: CBCT for Dental and Maxillofacial Radiology (Guidelines)
American Dental Association – Dental X-rays / Radiographs
IAEA RPOP – Radiation Protection of Patients: Dentistry